De bevoegde rechtbank bij grensoverschrijdende geschillen: thuisvoordeel of uitwedstrijd?

Internationaal zakendoen is tegenwoordig voor veel ondernemers vanzelfsprekend. Maar wat als er een geschil ontstaat met een buitenlandse handelspartner en er sprake is van een wanprestatie? Kan dit geschil dan worden voorgelegd aan een Nederlandse rechter of moet er in het land van de wederpartij worden geprocedeerd? Het antwoord op deze vraag kan doorslaggevend zijn in het besluit of het aanspannen van een rechtszaak tegen een buitenlandse wederpartij al dan niet economisch zinvol is.

Om te bepalen welk land en welke rechtbank bevoegd zijn, moet in eerste instantie worden uitgezocht of de partijen afspraken hebben gemaakt over het beslechten van eventuele geschillen. Dit heet het forumkeuzebeding.

Forumkeuzebeding

Onder het forumkeuzebeding verstaat men een contractuele bepaling van de manier waarop geschillenbeslechting plaats moet vinden. Hierin worden het soort gerecht en de plaats van het bevoegde gerecht vastgelegd. Het overeenkomen van een dergelijke forumkeuze is de partijen van een internationale handelsrelatie weliswaar aan te raden, maar veelal niet realiseerbaar. Wie zal  immers vrijwillig instemmen met een rechtbank in Verweggistan?

Vaak worden dergelijke clausules daarom ‘verstopt’ in de algemene voorwaarden op offertes, bestelbonnen, opdrachtbevestigingen of facturen. Dat leidt in de praktijk echter tot het tegenovergestelde effect. Voorafgaand aan de hoofdprocedure moet er dan namelijk eerst een procedure over de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden gevoerd worden. Vaststelling van de toepasselijkheid van algemene voorwaarden en de daarin aanwezige bevoegdheidsbedingen is voor internationale handelsbetrekkingen tamelijk ingewikkeld.

Enkel wanneer er schriftelijk een duidelijke, ondubbelzinnige en toegestane afspraak over de bevoegde rechtbank is gemaakt, kunnen beide partijen rechtstreeks naar de aangewezen rechtbank stappen. Een  geschil over de bevoegdheid is dan niet meer aan de orde.

Geen (geldig) forumkeuzebeding

Als de partijen niets hebben afgesproken over de rechtbank waar geprocedeerd moet worden, wordt deze op basis van nationale en internationale regelgeving vastgesteld.

Ten aanzien van commerciële overeenkomsten over de verstrekking van diensten of de koop van roerende goederen binnen Europa wordt de bevoegde rechtbank aangewezen door de Verordening (EG) Nr. 44/2001, ook wel de ‘Brussel I’-verordening genoemd. Volgens deze verordening moet er worden geprocedeerd op de plaats waar het contract uitgevoerd had moeten worden. Maar waar is dat nu precies, als je het hebt over een situatie waarin een Duitse supermarktketen groenten heeft besteld bij een Nederlandse groenteproducent?

Overeenkomst tot aanwijzing van de plaats van uitvoering

Ook de plaats van uitvoering van een overeenkomst wordt in eerste instantie bepaald door wat partijen daarover hebben afgesproken.

Uitdrukkelijke bepalingen over  de plaats van uitvoering leveren in zoverre geen problemen op. Als de plaats van uitvoering niet duidelijk is vastgelegd, kan deze ook geregeld zijn in gebruikelijke handelsclausules, zoals bijvoorbeeld Incoterms (International Commercial Terms). Soms gebeurt dit zelfs zonder dat partijen zich ervan bewust zijn. De zogeheten afhaalclausule ‘EXW’ (af fabriek, Ex Works) geeft bijvoorbeeld aan dat de plaats van uitvoering – en dus de bevoegde rechtbank – bij de (fabriek van de) verkoper ligt. Daarentegen betekent de clausule ‘DDP’ (Delivered Duty Paid) doorgaans dat de plaats van uitvoering het (afleverings-) adres van de koper is.

Geen uitvoeringsovereenkomst

Hebben de partijen geen plaats van uitvoering afgesproken, dan hangt deze af van de aard van de  kenmerkende verbintenis. In het toepassingsgebied van ‘Brussel I’ wordt de plaats van uitvoering voor commerciële koopovereenkomsten autonoom gedefinieerd als de plaats waar de roerende zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of geleverd hadden moeten worden. Bepalend is dan dus  de overeengekomen plek van de fysieke overdracht van de goederen.

Indien in ons voorbeeld de Nederlandse groenteproducent in Duitsland moest leveren en de Duitse afnemer vervolgens de goederen of betaling weigert, zal derhalve een Duitse rechter bevoegd zijn om het geschil te beslechten.

Wie dus in het geval van internationale rechtsgeschillen als exporterend Nederlands bedrijf gebruik wil maken van het thuisvoordeel van een Nederlandse rechter, heeft hiervoor goede contractuele afspraken nodig. Anders wordt het in de regel een uitwedstrijd bij de rechtbank van de koper.

Onze advocaten helpen u graag bij het verhalen van uw internationale vorderingen. Tevens kunt u bij ons terecht voor het opzetten en herzien van uw (internationale) verkoop- en leveringsvoorwaarden.